Podczas swojej nauki na uczelni wojskowej poświęciłem się zagadnieniu psa służbowego. W swojej pracy naukowej skupiłem się na wykorzystaniu psów przez służby mundurowe takie jak: Policja, Straż Graniczna i Służba Celna. Praca będzie publikowana w częściach w danym odstępie czasowym.
Opublikowany tekst mógł ulec modyfikacji i dostosowaniu pod blog.
Celem istnienia służb mundurowych na terenie Rzeczpospolitej Polskiej jest zapewnienie bezpieczeństwa na obszarze kraju i tym samym zapewnienie bezpieczeństwa jego obywatelom. Służby mundurowe zostają powołane przez państwo lub organy państwa. Są to sformalizowane jednostki charakteryzujące się jednolitym mundurem i organizacją opierającą się na zasadach rozkazów i poleceń służbowych. W Rzeczpospolitej Polskiej możemy wyszczególnić wiele rodzajów służb mundurowych. Dla przykładu mogą to być Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej, Policja, Żandarmeria Wojskowa, Straż Graniczna czy też Państwowa Straż Pożarna.
Wyzwania służb mundurowych
Wyzwania stojące przed służbami mundurowymi związane z zapewnieniem bezpieczeństwa państwu i obywatelom wymagają od funkcjonariuszy korzystania z szerokiego wachlarzu uprawnień i w dużej mierze użycia środków, które zostały prawnie ustalone w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej. Służby mundurowe aby móc wykonywać specjalistyczne zadania mogą korzystać ze środków przymusu bezpośredniego. Środki przymusu bezpośredniego są definiowane jako indywidualne wyposażenie funkcjonariusza danej służby mundurowej. Na przykładzie Policji[1] jest to indywidualne wyposażenie policjanta. Rodzaj i ilość takowych środków przymusu bezpośredniego zależeć będzie między innymi od rodzaju zadania, jakie zostało przekazane do wykonania i warunków, w jakich będą one realizowane czyli miejsca, pory dnia, charakteru prawnego wydarzenia czy też sposobu zachowania danego podmiotu. Prawne użycie środków przymusu bezpośredniego zostało zawarte w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej[2], w której to zostały wykazane rodzaje środków bezpośredniego przymusu, osoby uprawnione do ich użytkowania, zasady ich używania, postępowanie przed użyciem i dokumentowanie wykorzystania środków przymusu bezpośredniego.
Pies służbowy to środek przymusu bezpośredniego?
We wspominanej ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, zostały wyszczególnione środki, które mogą zostać użyte przez funkcjonariuszy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i wykonywania zadań służbowych. Zgodnie z artykułem 12 ustawy[3], środkami przymusu bezpośredniego są: siła fizyczna w postaci technik, kajdanki, kaftan bezpieczeństwa, pas obezwładniający, siatka obezwładniająca, kask zabezpieczający, pałka służbowa, wodne środki obezwładniające, pies służbowy, koń służbowy, pociski niepenetracyjne, chemiczne środki obezwładniające, przedmioty przeznaczone do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, cela zabezpieczająca, izba izolacyjna, pokój izolacyjny, kolczatka drogowa i inne środki służące do zatrzymywania oraz unieruchamiania pojazdów mechanicznych, pojazdy służbowe, środki przeznaczone do pokonywania zamknięć budowlanych i innych przeszkód, w tym materiały wybuchowe i środki pirotechniczne o właściwościach ogłuszających lub olśniewających.
W swojej pracy skoncentruję się na psie służbowym pełniącym rolę środka przymusu bezpośredniego.
Wymagania stawiane psom służbowym
Od zarania dziejów pies służył człowiekowi jako narzędzie pracy. Już starożytni Rzymianie[4] zabierali na wojnę psy rasy Molos przedstawione na rysunku 1, charakteryzujące się ciężką i niezwykle silnie umięśnioną budową używając ich jako psy bojowe. Z biegiem wieków psy zaczęto stosować do pilnowania stad zwierząt hodowlanych i następnie w ratownictwie górskim, jak i wodnym.
Rysunek 1. Pies rasy Molos
Źródło: M. Peel, British Museum, http://www.mikepeel.net (dostęp: 22.02.2018).
Kolejnym ciekawym użyciem psów było wykorzystanie ich we francuskim miasteczku Saint-Malo, w którym to działała policja okrętowa. Policja w celu lepszej ochrony miasta używała psy rasy dog, które cechuje ogromna budowa ciała widoczna na rysunku 2. Po zamknięciu bram miasta, psy wypuszczono na ulice w celu pomocy strażnikom miejskim i zapewnieniu bezpieczeństwa miasta[5].
Rysunek 2. Pies rasy Dog
Źródło: https://www.psy.pl/rasa/dog-niemiecki/ (dostęp: 01.05.2018).
Prekursorstwo wprowadzenia psów do służby i zarazem prawdziwe początki pracy psa służbowego należy przypisać Wielkiej Brytanii. Wielka Brytania zauważyła, że pies dzięki swoim naturalnym zdolnościom przewyższającym człowieka, jak na przykład wyczulony zmysł węchu, może stać się doskonałym narzędziem pracy, wspierając tym samym człowieka w wykonywaniu zadań służbowych. Pierwszym zalegalizowanym prawnie psem służbowym został pies rasy foksterier o imieniu Topper w 1890 roku. Wydarzenie to zapoczątkowało pojawianie się szkółek dla psów policyjnych.
Polska pod względem wykorzystania psów służbowych rozpoczęła ich użytkowanie w XX wieku. Pierwszym polskim czworonożnym funkcjonariuszem stał się w 1913 roku pies rasy doberman pochodzący z Krakowa[6]. Rasę dobermana przedstawiłem na rysunku 3.
Rysunek 3. Pies rasy doberman
Źródło: http://www.dogbreedslist.info/all-dog-breeds/Doberman-Pinscher.html#.WuhV1ZcuDDc (dostęp: 01.05.2018).
Aby mówić o psie służbowym i jego wykorzystaniu w służbach mundurowych warto najpierw sprawdzić jakie są prawne uwarunkowania związane z użyciem psów przez służby mundurowe wyszczególnione w ustawie z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
Artykuł 12 ustęp 1 punkt 9[7] mówi o tym, że pies służbowy jest jednym z rodzajów środków przymusu bezpośredniego. Mimo iż pies służbowy jest zwierzęciem to jest uszeregowany obok pałki służbowej, paralizatora czy kajdanek.
Według artykułu 11 ustawy z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego
i broni palnej, psa służbowego można użyć jedynie w przypadku gdy pojawia się konieczność podjęcia jednego z określonych działań przedstawionych w tabeli 1.
Tabela 1
Działania zmuszające do użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariuszy
| · wyegzekwowanie wymaganego prawem zachowania zgodnie z wydanym przez uprawnionego poleceniem; |
| · odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby; |
| · przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym bezpośrednio do zamachu na życie, zdrowie lub wolność uprawnionego lub innej osoby; |
| · przeciwdziałanie naruszeniu porządku lub bezpieczeństwa publicznego; |
| · przeciwdziałanie bezpośredniemu zamachowi na ochraniane przez uprawnionego obszary, obiekty lub urządzenia; |
| · ochrona porządku lub bezpieczeństwa na obszarach lub w obiektach chronionych przez uprawnionego; |
| · przeciwdziałanie zamachowi na nienaruszalność granicy państwowej w rozumieniu art. 1 ustawy z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej; |
| · przeciwdziałanie niszczeniu mienia; |
| · zapewnienie bezpieczeństwa konwoju lub doprowadzenia; |
| · ujęcie osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą; |
| · zatrzymanie osoby, udaremnienia jej ucieczki lub pościgu za tą osobą; |
| · pokonanie biernego oporu; |
| · pokonanie czynnego oporu; |
| · przeciwdziałanie czynnościom zmierzającym do autoagresji. |
Źródło: Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, art. 11.
Przytoczone zapisy dają funkcjonariuszom szerokie pole do wykorzystania psów służbowych, które mogą wykonywać duży zakres działań w celu zapewnienia bezpieczeństwa. Pies służbowy może zostać użyty w prawie każdym rodzaju zaprowadzenia porządku i pełni funkcję zarówno odstraszającą, jak i prewencyjną, a także w ostateczności jako środek do pochwycenia, bądź zatrzymania osoby.
Pies służbowy swoje zastosowanie znajduje również poza ustawą o środkach przymusu bezpośredniego. Między innymi pies służbowy może być wykorzystany przez Krajową Administrację Skarbową. Ten organ może użyć psa służbowego podczas przeszukania lokali lub rewizji towarów[8].
Źródło:
[1] Zarządzenie nr 768 KGP z dnia 14 sierpnia 2007 r. w sprawie form i metod pełnienia służby patrolowej (Dz. Urz. KGP Nr 15, poz. 119, z późn. zm.), paragraf 26, ust. 1, pkt 6.
[2] Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz.U. 2013 poz. 628).
[3] Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
[4] Arystoteles, The History of Animals (ang.) https://archive.org/details/gri_33125010867691/page/n3 (dostęp: 25.11.2017).
[5] M. Łachacz, O psach służbowych, „Policyjny Biuletyn Szkoleniowy”, nr 3/2016, WSPol Szczytno, s. 32–34.
[6] Specjalistyczny portal o psach, http://www.psy24.pl/1208-Pies-w-policji—historia.html (dostęp: 24.11.2017).
[7] Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
[8] Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 22 lutego 2017 r. w sprawie warunków użycia urządzeń technicznych i psów służbowych podczas kontroli oraz sposobu przeprowadzania przeszukania osoby i rewizji bagażu podróżnego.